زیارت، انجام وظیفه است در بین احکام و تکالیف عبادی که خداوند برای بندگان مقرر ساخته، عباداتی وجود دارند که ویژه هستند مانند نماز که بیشترین تقرب را برای انسان می آورد. در روایت آمده « الصَّلَاةُ قُرْبَانُ کُلِّ تَقِیٍّ » یا در روایت دیگری در باب روزه خداوند فرموده: « الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی بِه » روزه برای من است و من جزای روزه هستم. ائمه معصومین روایاتی در شأن و فضیلت عبادتی بیان کرده اند و آن را بر سایر عبادات برتری داده اند. اما ما حق نداریم فقط آن عبادت خاص را انتخاب کنیم و از سایر عبادات غافل شویم. ما نسبت به تمام فرائض و تکالیف، مکلف هستیم.
روایاتی ذکر شد که زیارت امام رضا (ع) بر سایر ائمه برتری دارد. ما وظیفه نداریم زیارت علی بن موسی الرضا (ع) را انتخاب کنیم چون ثواب زیارت ایشان بیشتر است. وظیفه ی ما این نیست که بخاطر ثواب به زیارت ائمه معصومین برویم. زیارت اهل بیت (ع) وفای بعهد و اظهار مودّت به ایشان است. اظهار مودت به ذوی القربی در بیان قرآن واجب است. زیارت، ایفای عهد الهی است و حقی است که امام بر مأموم خود دارد.
دلیل این اعتقاد و ارادت نسبت به ائمه معصومین (ع) در عبارتی از زیارت جامعه کبیره آمده است: « اللَّهُمَّ إِنِّی لَوْ وَجَدْتُ شُفَعَاءَ أَقْرَبَ إِلَیْکَ مِنْ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الْأَخْیَارِ الْأَئِمَّةِ الْأَبْرَارِ لَجَعَلْتُهُمْ شُفَعَائِی » خدایا همانا اگر از رسول گرامی اسلام حضرت محمد (ص) و اهل بیت برگزیده ی او که همان امامان ابرار هستند، کسی را برتر و مقرب تر نزد تو می یافتم، آنان را انتخاب می کردم.
زیارت علی بن موسی الرضا (ع) افضل زیارات علی بن مهزیار نقل می کند که از امام جواد (ع) پرسیدم زیارت پدرتان افضل است یا جد غریب شما، سید الشهداء؟ حضرت فرمودند: « زِیَارَةُ أَبِی أَفْضَلُ وَ ذَلِکَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَزُورُهُ کُلُّ النَّاسِ وَ أَبِی لَا یَزُورُهُ إِلَّا الْخَوَاصُّ مِنَ الشِّیعَةِ » زیارت پدرم برتر است، زیرا همگان ابا عبد الله الحسین را زیارت می کنند اما پدرم را طایفه ی خاصی زیارت می کنند.
در تاریخ گروههای و فرقه های مختلفی از شیعه منشعب شده است. شیعیان چهار امامی، شش امامی (اسماعیلیه)، هفت امامی (واقفیه) نمونه ای از این گروهها هستند که اعتقاد آنان به امامت ناقص است و همه ی امامان را قبول ندارند. اما همگی ولایت امیرالمؤمنین علی (ع) را قبول دارند. عمده ی آنان به امامت حضرت سیدالشهداء نیز اعتقاد دارند و ایشان را زیارت می کنند. این گروهها و بسیاری از طوائف دیگر اعم از مسلمان و غیر مسلمان به زیارت سید الشهداء نائل می شوند. پس زیارت امام حسین عمومیت دارد.
اما کسانیکه امامت و ولایت حضرت رضا را قبول کرده اند تا امام دوازدهم دچار انشعاب نشده اند. بنابراین کسانی که ولایت ایشان را قبول دارند شیعه اثنی عشری هستند و بهمین جهت خواص الناس حساب می شوند. این خواص، خواص معرفتی هستند و نه خواص جمعیتی. منظور از خواص معرفتی اینست که این گروه، معرفت حقیقی نسبت به اهل بیت دارند.
ثمرات زیارت حضرت امام رضا (ع) 1- از بین برنده ی گناهان و غمها
رسول خدا فرمودند: « سَتُدْفَنُ بَضْعَةٌ مِنِّی بِخُرَاسَانَ مَا زَارَهَا مَکْرُوبٌ إِلَّا نَفَّسَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ کَرْبَهُ وَ لَا مُذْنِبٌ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ» بزودی پاره ای از وجود من در شهر خراسان دفن می شود. دل شکسته ای نیست که او را زیارت کند مگر اینکه خداوند متعال دلشکستگی اش را برطرف کند و گنهکاری نیست که او را زیارت کند مگر اینکه خداوند متعال گناهانش را بیامرزد.- رسول خدا این حدیث را زمانی بیان فرمودند که نه تنها امام رضا (ع) بلکه پدران و مادران ایشان نیز به دنیا نیامده اند-
نتیجه اینکه زیارت حضرت از مکفّرات است. یعنی از آن دسته حسناتی است که گناهان را از بین می برد. در قرآن نیز آمده است که: « إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ » همانا نیکی ها گناهان را از بین می برند.
2- ورود به بهشت
حضرت امام جواد (ع) فرمودند: « مَنْ زَارَ أَبِی فَلَهُ الْجَنَّةُ » کسیکه پدرم را زیارت کند، بهشت برایش واجب است.
3- تکریم خاص
ایوب بن نوح می گوید از امام جواد (ع) شنیدم که فرمودند: « مَنْ زَارَ قَبْرَ أَبِی بِطُوسَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ بَنَى اللَّهُ لَهُ مِنْبَراً فِی حِذَاءِ مِنْبَرِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ ع حَتَّى یَفْرُغَ اللَّهُ مِنْ حِسَابِ الْخَلَائِقِ » کسیکه قبر پدرم را در طوس زیارت کند خداوند گناهان گذشته و آینده اش را می بخشد و در قیامت برای او منبری در مقابل منبر رسول خدا قرار می دهد تا اینکه خداوند از حساب بندگان خارج شود.
این روایت تکریم زائر علی بن موسی الرضا است. در محشر همه ی خلایق در انتظار حسابرسی اعمال خود هستند اما زائر حضرت رضا در جوار رسول خدا بر روی منبری نشسته است. این نوعی تکریم خاص است که غیر از پاداشها و سایر ثوابهای زیارت است. – البته زیارت، آداب و شرایطی دارد که در ابتدا مختصرا اشاره شد مانند انصراف از امور دنیوی.
زیارت مخصوصه در هر زمانی می توان به زیارت اهل بیت نائل شد اما برخی ایام و اوقات مخصوص زیارت هستند. برای زیارت حضرت علی بن موسی الرضا (ع) نیز سه زمان مخصوص زیارت ایشان در روایات ذکر شده که آن زمانها را ایام زیارت مخصوصه حضرت می نامند. این سه زمان: ایام ماه رجب، روزهای بیست و سوم تا بیست و پنجم ذیقعده و نیز روز ششم ماه مبارک رمضان است. بنابراین زیارت حضرت رضا (ع) در همه ایام عمومیت دارد اما در این ایام زیارت مخصوص است. خاص بودن زیارت ایشان در این ایام دو وجه دارد:
1- زمان خاص
وجه اول، روایات و احادیث هستند که این ایام را اختصاص به شخص حضرت امام رضا (ع) داده اند. اختصاصی بودن ایام سال، نمونه و سابقه دارد. وجه تسمیه زیارت مخصوصه حضرت رضا (ع) نیز از این نمونه است.
مثلا آیات قرآن و روایات ماه مبارک رمضان را شهر الله نامیده اند، بهمین جهت این ماه اختصاص به حضرت حق دارد. اگرچه همه چیز متعلق به خداست اما او زمان مشخص و مقطع معینی را به خود اختصاص می دهد. در مورد ماه شعبان نیز از رسول اکرم نقل شده که فرمودند: « شَهْرٌ شَرِیفٌ وَ هُوَ شَهْرِی » شعبان ماه شریفی است و این ماه از برای من است. زیارت حضرت رضا (ع) نیز از این نمونه است.
2- پاداش مخصوص
وجه دوم زیارت امام رضا (ع) در این ایام، ثواب مخصوص آن است. اینگونه پاداش نیز سابقه و نمونه دارد.
مثلا عمره در همه ماهها دارای استحباب است و ثواب فراوان دارد اما در ماه رجب ثواب خاصی دارد. یا مثلا برای عمره رمضانیه آنقدر ثواب ذکر شده که به آن حج اکبر می گویند.
برای زیارت امام رضا (ع) ثواب و پاداش بسیاری بیان کرده اند. از آن جمله حدیثی است که ابونصر بزنطی- از اصحاب حضرت رضا (ع) و حضرت جواد (ع) که از بزرگان و ثقات حدیث است- نقل می کند که نوشته ای از علی بن موسی الرضا (ع) را خواندم که حضرت در آن نوشته بودند:
« أَبْلِغْ شِیعَتِی أَنَّ زِیَارَتِی تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ أَلْفَ حَجَّةٍ وَ أَلْفَ عُمْرَةٍ مُتَقَبَّلَةٍ کُلُّهَا » به شیعیان من برسانید که ثواب زیارت من معادل هزار حج و هزار عمره ی مقبول است. ابونصر می گوید: تعجب کردم. به خدمت امام جواد (ع) رسیدم و عرض کردم آیا واقعا زیارت ایشان معادل هزار حج است؟! امام (ع) فرمودند: « إِی وَ اللَّهِ وَ أَلْفَ أَلْفِ حَجَّةٍ لِمَنْ یَزُورُهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ » بخدا قسم کسیکه با معرفت به مقام امام رضا (ع)، ایشان را زیارت کند ثواب هزار هزار حج مقبول دارد.
حکمت زیارت از دیدگاه اهل بیت (ع) امام رضا (ع) در حدیث شریفی فرمودند: « إِنَّ لِکُلِّ إِمَامٍ عَهْداً فِی عُنُقِ أَوْلِیَائِهِ وَ شِیعَتِهِ وَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ وَ حُسْنِ الْأَدَاءِ زِیَارَةَ قُبُورِهِمْ فَمَنْ زَارَهُمْ رَغْبَةً فِی زِیَارَتِهِمْ وَ تَصْدِیقاً بِمَا رَغِبُوا فِیهِ کَانَ أَئِمَّتُهُمْ شُفَعَاءَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ » برای هر امامی در هر زمانی، نسبت به مأمومین و شیعیانش، عهد و پیمانی است و اگر کسی بخواهد به عهدش خوب و تمام وفا کند باید به زیارت قبورشان مشرف شود. اگر کسی با اشتیاق به زیارت رفت و در این رغبت صادق بود، امامان معصوم در روز قیامت شفیع آنان خواهند بود.
از دیدگاه اهل بیت، زیارت نوعی وفای بعهد است. در منطق قرآن در خصوص وفای بعهد چنین آمده است: « أَوْفُواْ بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کَانَ مَسْؤُولاً » و به عهد خود وفا کنید، که از عهد سؤال مىشود! یا در آیه دیگری آمده: « وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ » و آنها که امانتها و عهد خود را رعایت مىکنند. زیارت از منظر وفای بعهد، نوعی ضرورت و الزام است. خصوصاً که رسول اکرم فرمودند: « مَنْ حَجَّ بَیْتَ رَبِّی وَ لَمْ یَزُرْنِی فَقَدْ جَفَانِی» هر کس به حج مشرف شود اما من را زیارت نکند - در مدینه به زیارت من نیاید- در حق من جفا کرده است.