آدمهای همیشه مخالف!

چند وقتی می شد که به تمام بحثهای سیاسی، اقتصادی، اعتقادی، ورزشی و ... خلاصه تمام مباحثه های اطرافم توجه خاصی می کردم. نتیجه ای که گرفتم این بود که خیلی از افراد، بیشتر از اینکه بخواهند عقیده ی خودشان را بیان کنند، قصد تخریب گفته های طرف مقابل را دارند و بیشتر به فکر اشکال گرفتن از کلام دیگرانند. متوجه شدم که چنین افرادی، از همان ابتدا، به ایراد و اعتراض از حرفهای طرف مقابل می پردازند تا خودی نشان دهند. حقیقتش را بخواهید نمی دانستم این کار در اسلام تعریف خاصی دارد و گناه بزرگی شمرده می شود؛ اما وقتی فهمیدم، از شدت زشتی این عمل در دین اسلام و ناآگاهی خودمان خیلی متعجب شدم! این کار را در علم اخلاق «مِراء» می گویند.

مِراء، یعنی «خرده گیری و اشکال گرفتن از کلام دیگران، برای اینکه نقص کلام آنها آشکار شود» (1) و معمولا با انگیزه ی برتری جویی و خودنمایی علمی پدید می آید به این معنا که فرد در گفت و گو با دیگری به ایراد و اعتراض از سخنان او می پردازد تا هوش و دقت و زیرکی خود را نشان دهد. امام صادق (علیه السلام) درباره ی مراء می فرمایند:

«مراء دردی بسیار سخت است و ویژگی بدتر از آن در انسان نیست. مراء خلق و خوی شیطان و خویشاوند اوست؛ پس هیچ کس در هیچ حالی مراء نمی کند مگر آنکه از خودش و دیگران ناآگاه و از حقایق دین محروم باشد.» (2)

اگر تا امروز اهل بگو مگو کردن بودیم و در هر بحثی، همین عادت مراء را داشتیم، وقتش رسیده است تا فکری به حال خودمان کنیم و این اخلاق شیطانی را  کنار بگذاریم. درست است که یک دفعه نمی شود عادات زشت را رها کرد، اما تمرین و پایداری، حتما نتیجه بخش خواهد بود، ان شاالله.

اولین کاری که لازم است بکنیم، این است که دست از خودبزرگ بینی برداریم! سعی کنیم بیشتر بدانیم و کمتر ادعای دانش و همه چیزفهمی! کنیم و کمتر اظهار نظر کنیم. زیرا هر چقدر خودمان را بالا بدانیم، بیشتر وسوسه می شویم تا از کلام دیگران اشکال بگیریم تا نقص کلام آنها را آشکار کنیم.

دومین راهکار این است که گفتار و رفتارمان را مثبت کنیم، به این صورت که سعی کنیم همیشه یا دیگران را تأیید کنیم یا حتی اگر حرفی خلاف اعتقادات ما می زنند، بگومگو نکنیم. در واقع مثل آدمهایی نباشیم که همیشه مخالف اند و تا دیگران اظهارنظری می کنند، سریع او را ضایع می کنند و از حرف او ایراد می گیرند؛ زیرا پیامبر گرامی اسلام (صل الله علیه و آله) می فرمایند: «پرهیزکارترین مردم آن است که خرده گیری از سخن دیگران را ترک کند، اگرچه حق با او باشد.»(3)

راهکار دیگر هم این است که به عواقب کاری که می کنیم فکر کنیم. معمولا افرادی که با دیگران زیاد بگومگو می کنند و مدام در حال خرده گیری از حرفها و نظریات دیگران هستند، آدمهای محبوبی نیستند. امیرالمومنین علی (علیه السلام) در این باره می فرمایند: «میوه و ثمره ی مراء، دشمنی بسیار است.»(4)

البته ذکر یک نکته در اینجا ضروری است و آن هم اینکه سه مفهوم «مراء»، «جدال» و «خصومت» بسیار به هم نزدیک هستند و تا حدودی هم پوشانی دارند. در اینجا برای جلوگیری از اشتباه، تعریف این دو مورد را هم بیان می کنیم.

جدال، در علم اخلاق به معنی پیکار لفظی جهت چیره شدن بر طرف مقابل و ساکت کردن اوست. خصومت هم به معنی پیکار لفظی با دیگران به قصد به دست آوردن مال یا استیفای حق (به دست آوردن حق) است. در حقیقت هر سه ی اینها پیکارهای لفظی هستند با انگیزه های مختلف و این نیت ما است که تفاوت اینها را معلوم می کند.

در هر شرایطی و به هر نیتی، بگومگو کردن با دیگران عملی است که در دین ما به شدت مورد نکوهش واقع شده؛ برای مثال امام رضا (ع) به نقل از امام علی (ع) می فرمایند: «خداوند کسانی را که در دین او جدال می کنند لعنت می کند. آنان در زبان پیامبر خدا نیز لعنت شدگانند.»(5)
اما گاهی، همین مجادله کردن، در دین پسندیده و مورد پذیرش است. اگر می خواهید با انواع جدال و نوع مثبت آن آشنا شوید، قسمت بعدی این مطلب را مطالعه کنید.


پی نوشت:
1.    آیت الله مجتبی تهرانی، کتاب اخلاق الهی، ج 4، مباحث قوه ی شهویه 3، آفات زبان (بخش یکم)، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه ی اسلامی، ص 166.
2.    محدث نوری، مستدرک الوسایل، ج 9، ص 73، ح 10243؛ به نقل از آیت الله مجتبی تهرانی، کتاب اخلاق الهی، ج 4، مباحث قوه ی شهویه 3، آفات زبان (بخش یکم)، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه ی اسلامی، ص 167.
3.    محدث نوری: مستدرک الوسایل، ج 9، ص 75، ح 10247، به نقل از مجتبی تهرانی ص 165.
4.    آیت الله مجتبی تهرانی، کتاب اخلاق الهی، ج 4، مباحث قوه ی شهویه 3، آفات زبان (بخش یکم)، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه ی اسلامی، ص 173.
5.    علامه مجلسی: بحارالانوار، ج 2، ص 129، ح 13؛ به نقل از همان، ص 190.