حقوق همسایگی

«همسایگان سه قسمند؛ همسایه‌ای که سه حق دارد: حقّ همسایگی، حقّ اسلام و حقّ خویشاوندی؛  و همسایه‌ای که دو حق دارد: حقّ اسلام و حقّ همسایگی و همسایه‌ای که یک حق دارد و آن کافری است که فقط حقّ همسایگی دارد و بس».

محمّد جواد فلّاح

بسیاری از بایسته‌های اخلاقی، حقوقی هستند که باید دربارة‌ همسایه رعایت شود. این حقوق که بیشتر جنبة اخلاقی دارند و اولیای دین به‌طور جدّی بر آنان تأکیده کرده‌اند، از دو دیدگاه مطرح می‌شوند:
نخست، تأکید و سفارش آنها به جایگاه و ضرورت حقوق همسایه و دوم، برشمردن مصداق‌های این حقوق است. نکتة مهم این است که جایگاه همسایه به گونه‌ای است که پیامبر اکرم(ص) حقّ جداگانه‌ای برای این گروه قائل شده است، بدون اینکه قید کند پیرو کدام آیین، مذهب و ملّیت باشند. ایشان فرمود:
«همسایگان سه قسمند؛ همسایه‌ای که سه حق دارد: حقّ همسایگی، حقّ اسلام و حقّ خویشاوندی؛  و همسایه‌ای که دو حق دارد: حقّ اسلام و حقّ همسایگی و همسایه‌ای که یک حق دارد و آن کافری است که فقط حقّ همسایگی دارد و بس».1
ملّا محسن فیض کاشانی در ذیل این روایت آورده است: پس بنگر که چگونه برای فرد مسلمان به محض همسایگی، حقوقی ثبت شده است.2
چنانکه گفته شد، این حق، دو طرفه است. از این‌رو، امام صادق(ع) ملاک این حق‌شناسی را در بیان خود به خوبی ترسیم فرموده است:
«برای مردم، آنچه را خودتان دوست دارید، دوست بدارید. آیا مرد حیا نمی‌کند که همسایه‌اش نسبت به او حق‌شناس باشد و او نسبت به همسایه‌اش حق‌شناس نباشد».3
مطلب بعدی، مصداق‌های حقوق همسایه است. دراین باره، به سخنانی از پیامبر اکرم(ص) و امام سجّاد(ع) اشاره می‌کنیم. حقوق همسایه از دیدگاه پیامبر(ص)‌ چنین است:
1. «اگر از تو یاری خواست، به فریادش برسی»؛
2. «اگر از تو قرض خواست، به او قرض دهی»؛
3. «اگر نیازمند شد، نیازش را برطرف ساز»؛
4. «اگر مصیبتی دید، او را دلداری دهد»؛
5. «اگر خیر و خوبی به او رسید، به او تبریک و شادباش گویی»؛
6. «اگر بیمار شد به عیادتش روی»؛
7. «وقتی مُرد،‌ در تشییع جنازه‌اش شرکت کنی»؛
8. «خانه‌ات را بلندتر از خانة او نسازی تا جلوی جریان هوا را بر او بگیری، مگر آنکه خودش اجازه دهد»؛
9. «هرگاه میوه‌ای خریدی، برای او هدیه بفرستی وگرنه مخفیانه میوه را به خانه‌ات ببر»؛
10. «فرزندت را همراه میوه بیرون نیاور که بچّه همسایه با دیدن میوه در دست او ناراحت شود»؛
11. «با بوی دیگت، او را ناراحت نکن، مگر آنکه مقداری از غذای آن را برای او بفرستی».4
حقوقی که در روایات نورانی از رسول خدا(ص) برشمرده شد، از مسائل اخلاقی کلان تا مسائل معنوی جزئی را دربردارد و اگر عمل به این توصیه‌ها سرلوحة اخلاقی و رفتاری خانواده‌ها باشد، تأثیر عظیمی در هدایت اخلاقی و شکوفایی معنوی جامعة انسانی خواهد داشت.
امام سجّاد(ع) نیز در کلامی شیوا تعدادی از این حقوق را که جنبة اخلاقی مؤثّری دارد، برشمرده است:
1. «امّا حقّ همسایه‌ات این است که در غیابش، آبرویش را حفظ کنی»؛
2. «و در حضورش، او را احترام کنی»؛
3. «اگر ستمی بر او شد، یاری‌اش رسانی»؛
4. «دنبال عیب‌هایش نباشی»؛
5. «اگر بدی از او دیدی، بپوشانی»؛
6. «اگر بدانی که پند و اندرز تو را می‌پذیرد، او را در خفا نصیحت کنی»؛
7. «در سختی‌ها رهایش نکنی»؛
8. «از لغزشش درگذری»؛
9. «گناهش را ببخشی»؛
10. «با او به خوبی و بزرگواری معاشرت کنی». 5

همسایه‌آزاری
یکی از اخلاق‌های ناپسندیدی که پیشوایان دین همواره از آن نهی می‌کردند، آزار دادن همسایه است. نقل شده است که مردی به محضر امام صادق(ع)رفت و از همسایة خود شکایت کرد. امام(ع) ضمن راهنمایی او، چنین نقل کرد:
«مردی از انصار خدمت پیامبر خدا عرض کرد: من از قبیلة بنی فلان خانه‌ای خریده‌ام و نزدیک‌ترین همسایه‌ام، کسی است که امیدی به خیر و خوبی‌اش ندارم و از بدی‌اش در امان نیستم. پس، پیامبر خدا(ص) به علی(ع) و سلمان و ابوذر و یکی دیگر که فراموش کرده‌ام و فکر کنم مقداد باشد، دستور داد به مسجد بروند و با صدای بلند فریاد بزنند: «ایمان ندارد هر آن کس که همسایه‌اش از شرّ او در امان نباشد.» آنان سه بار این سخن را اعلام کردند.»6
این نوع برخورد پیامبر(ص) با شخص همسایه‌آزار، ‌شدّت زشتی این اخلاق ناپسند را نشان می‌دهد.
همسایة بد، تا جایی زشت شمرده شده که حضرت علی(ع) از آن به عنوان سخت‌ترین بلا و مصیبت یاد می‌کند: «همسایة بد، بزرگ‌ترین رنج و سخت‌ترین بلا و مصیبت است».7
باز در نکوهش همسایة بد، از لقمان نقل کرده‌اند که فرمود: من صخره‌های بزرگ و آهن و هر بار سنگینی را به دوش کشیدم، ولی باری سنگین‌تر از همسایة بد ندیدم.8
می‌گویند همسایة بد، رفتارش چون کورة آهنگر است که اگر تو را به شعلة خود نسوزاند،‌ بوی بدِ دودش در تو اثر کند و رنجت دهد.9 اسدی طوسی در این مورد سروده است:
مجویید همسایگی با بدان
مدارید افسوس نابخردان
ناپسند بودن همسایگی بد، نزد پیامبر اکرم(ص) تا جایی است که در سفارش خود به امیر المؤمنین علی(ع) می‌فرماید: «ای علی! چهار چیز است که پشت انسان را می‌شکند ... و یکی از آنها همسایة‌ بد است».10

پی‌نوشت‌ها:
1. میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج 8، ص 424.
2. ملا محسن فیض کاشانی، المحجّـ［ البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ج 3، ص 422.
3. اصول کافی، ج 2، ص 635.
4. میزان الحکمه، ج 2، ص 920.
5. شیخ صدوق، الخصال، تحقیق علی اکبر غفّاری، ج 1، ص 569؛ میزان الحکمه، ج 2، ص 920.
6. میزان الحکمه، ج 2، ص 918؛ وسائل الشّیعه، ج 8، ص 478، ح 1.
8. غرر الحکم و دررالکلم (تک‌جلدی)، ص 436.
9. همان.
10. «در سایة‌ همسایه»، نشریة پیام زن، ش 80، ص 72.

احادیث راهبردی

همة‌ سخنان پیشوایان دین راهگشا، پندآموز و روح‌افزا هستند و آدمی را در رسیدن به سر منزل مقصود یاری می‌دهند؛ ولی برخی از این سخنان حوزة‌ تأثیرگذاری گسترده‌تری دارند و چون چراغی فروزنده، همة‌ گسترة راهی را که انسان در مسیر کمال در پیش رو دارد، روشن می‌سازند. ما از این احادیث با عنوان احادیث راهبردی تعبیر و از این پس در هر قسمت یکی از آنها را بررسی می‌کنیم.

در یکی از کلمات قصار امام علی(ع) چنین آمده است:
«هر کس رابطة میان خود و خدا را نیکو سازد، خداوند رابطة‌ او را با مردم نیکو سازد و هر که کار آخرت را به صلاح آورد. خداوند کار او را اصلاح فرماید و هر کس اندرز دهندة خود باشد، خدا بر او نگهبانی گمارد.»1
حضرت امیر(ع) در این کلام کوتاه،‌ ولی بسیار پرمعنا و ارزشمند، از یک سو رابطة انسان با خدا، خود و دیگران و از سوی دیگر، رابطة او را با دنیا و آخرت بیان می‌کند و تصویر جامعی از نظام ارتباطات اسلامی ارائه می‌دهد.
الف رابطة انسان با خدا و دیگران

برخلاف تصوّر بسیاری از ما که رابطه با خدا را در عرض دیگر روابط اجتماعیمان و گاه حتّی در حاشیة آن تحلیل و ارزیابی می‌کنیم، امام علی(ع) رابطه با خدا را اساس ارتباطات اجتماعی و اصلاح این رابطه را مقدّمه و زمینه‌ساز اصلاح دیگر روابط می‌داند.
این دیدگاه، دو نتیجة‌ اساسی در پی دارد. نخست اینکه اگر در پی اصلاح رابطة خود با دیگران، اعمّ از پدر و مادر، همسر، فرزندان، خویشان، بستگان، دوستان، همسایگان، همکاران، همشهری‌ها و هم‌میهنان خود هستیم، باید رابطة خود را با خدا اصلاح کنیم. در این صورت، خداوند،‌ خود رابطة  ما را با دیگران نیکو می‌سازد.
دوم اینکه،‌ اگر در رابطة اجتماعیمان نقص و خللی احساس می‌کنیم، باید در درجة نخست، رابطة خود با خدا را وارسی و عیب و نقص‌های آن را برطرف کنیم.
هیچ اندیشیده‌ایم که چرا مردم، ناخودآگاه مردان خدا و انسان‌های شایسته را دوست می‌دارند و به آنها احترام می‌گذارند؟! این نیست مگر به دلیل مهری که خداوند در دل مردمان نسبت به این بندگان ایجاد می‌کند.
ب  رابطة انسان با دنیا و آخرت

برخی انسان‌ها در مسیر رسیدن به جاه، مال، مقام و موقعیّت اجتماعی و همة‌ آنچه که از مظاهر فریبندة دنیا به شمار می‌آید، همة باورها و ارزش‌ها را زیر پا می‌گذارند و آخرت خود را به قیمت دنیا بر باد می‌دهند؛ غافل از اینکه اگر در پی اصلاح امر آخرت خود برآیند و در همة‌ فعل و ترکشان حساب و کتاب روز جزا را در نظر داشته باشند،‌ خداوند، امر دنیای آنها را هم به بهترین شکل اصلاح می‌گرداند.
این مطلبی است که در دومین فراز سخن امیرمؤمنان، علی(ع) به آن تصریح شده است.
قرآن کریم نیز در این باره می‌فرماید:
«مَن کَانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَمَن یَتَّقِ الله یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا٭ وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ و َمَن یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ؛2 
و هر کس از خدا پروا کند، [خدا] برای او راه بیرون شدنی قرار می‌دهد و از جایی که حسابش را نمی‌کند، به او روزی می‌رساند و هر کس بر خدا اعتماد کند، او برای وی بس است.»
ج  رابطة انسان با خود و خدا

سومین مطلبی که در کلام امیرالمؤمنین(ع) به آن پرداخته شده، موضوع رابطة انسان با خود از یک‌سو و رابطة او با خدا از سوی دیگر است. براساس این کلام، انسان زمانی می‌تواند به خوبی با خدا ارتباط برقرار کند و از حفظ و حراست الهی بهره‌مند شود که ابتدا با خود رابطة خوبی برقرار کرده و نظارت مناسبی بر اعمال و رفتار خود داشته باشد.
این همان حالتی است که مولا علی(ع) از آن به عنوان داشتن اندرزگوی درونی تعبیر کرده است؛ یعنی حالتی که انسان، پیوسته پندار، رفتار و گفتار خود را واکاوی کند و در صورت بروز هرگونه خطا، لغزش و اشتباه، چون اندرزگویی مشفق، نفس خود را نصیحت کند و از سرانجام ناگوار گناه و معصیت برحذر دارد. در این صورت خداوند با گماردن نگهبانی از فرشتگان، او را از  افتادن در وادی هلاکت و گمراهی در امان نگه می‌دارد.

پی‌نوشت‌ها:
1. نهج‌البلاغه، ترجمة: محمّد مهدی فولادوند، مواعظ (کلمات قصار)، ش 89، ص 433.
2. سورة طلاق (65)،‌ آیات 2 و 3.

ارزش واقعی انسان به چیست ؟

کسی که عشقش یک آپارتمان دو طبقه است در واقع ارزشش به مقدار همان آپارتمان است.
کسی که عشقش ماشینش است، ارزشش به همان میزان است.
امّا کسی که عشقش خدای متعال است، ارزشش به اندازة خداست.

علّامه محمّد تقی جعفری می‌‌‌فرمودند:
عدّه‌‌‌ای از جامعه‌‌‌شناسان برتر دنیا در «دانمارک» جمع شده بودند تا دربارة موضوع مهمّی به بحث و تبادل نظر بپردازند. موضوع این بود: ارزش واقعی انسان به چیست؟
برای سنجش ارزش خیلی از موجودات، معیار خاصّی داریم؛ مثلاً معیار ارزش طلا به وزن و عیار آن است. معیار ارزش بنزین به مقدار و کیفیّت آن است. معیار ارزش پول، پشتوانة آن است. امّا معیار ارزش انسان‌‌‌ها در چیست؟
هر کدام از جامعه شناس‌‌‌ها صحبت‌‌‌هایی داشتند و معیارهای خاصّی را ارائه دادند.
وقتی نوبت به بنده رسید، گفتم: اگر می‌‌‌خواهید بدانید یک انسان چقدر ارزش دارد، ببینید به چه چیزی علاقه دارد و به چه چیزی عشق می‌‌‌ورزد.
کسی که عشقش یک آپارتمان دو طبقه است در واقع ارزشش به مقدار همان آپارتمان است.
کسی که عشقش ماشینش است، ارزشش به همان میزان است.
امّا کسی که عشقش خدای متعال است، ارزشش به اندازة خداست.
علّامه فرمودند: من این مطلب را گفتم و پایین آمدم. وقتی جامعه شناس‌‌‌هایی که صحبت‌‌‌های مرا شنیدند برای چند دقیقه روی پای خود ایستادند و کف زدند.
وقتی تشویق آنها تمام شد من دوباره بلند شدم و گفتم: عزیزان! این کلام از من نبود. بلکه از شخصی به نام علی(ع) است. آن حضرت در «نهج البلاغه» می‌‌‌فرمایند: «قِیمَةُ کُلِّ امْرِئٍ مَا یُحْسِنُهُ؛ ارزش هر انسانی به اندازة چیزی است که دوست می‌‌‌دارد.»
وقتی این کلام را گفتم دوباره به نشانة احترام به وجود مقدّس امیرالمؤمنین علی(ع) از جا بلند شدند و چند بار نام آن حضرت را بر زبان جاری کردند.
علّامه در ادامه می‌‌‌فرمودند: عشق حلال به این است که انسان (مثلاً) عاشق 50 میلیون تومان پول باشد. حال اگر به انسان بگویند: آی!!! پنجاه میلیونی!!!. چقدر بدش می‌‌‌آید؟ در واقع می‌‌‌فهمد که این حرف توهین در حقّ اوست. حالا که تکلیف عشق حلال امّا دنیوی معلوم شد، ببینید اگر کسی عشق به گناه و معصیت داشته باشد چقدر پست و بی‌‌‌ ارزش است!
اینجاست که ارزش ثار الله معلوم می‌‌‌شود. ثار الله اضافة تشریفی است. خونی که در واقع آنقدر شرافت و ارزش پیدا کرده که فقط با معیارهای الهی قابل ارزش گذاری است و ارزش آن به اندازة خدای متعال است.

تجاوز صهیونیستها به مسجد الاقصی

دو گروه از شهرک نشینان صهیونیست صبح امروز با پشتیبانی نیروهای امنیتی به مسجد الاقصی یورش بردند.

به گزارش «شیعه نیوز» به نقل از العالم، منابع خبری به نقل از شاهدان اعلام کردند، شهرک نشینان صهیونیستی با تجاوز به مسجد الاقصی به قدم زدن در محوطه این مکان مقدس پرداختند.

نیروهای امنیتی رژیم اشغالگر نیز در مقابل از ورود فلسطینی ها به مسجد الاقصی جلوگیری کردند. نیروهای اشغالگر برای تحت فشار قرار دادن فلسطینی هایی که از قبل در مسجد الاقصی حضور داشتند، کارت شناسایی آنها را گرفته و به آنها رسید دادند تا در صورت خروج از مسجد الاقصی کارت های خود را تحویل بگیرند.

زنان فلسطینی از مسجد الاقصی حمایت می کنند

از سوی دیگر شخصیت های دینی و چهره های ملی فلسطینی در شهر قدس از زنان فلسطین خواستند برای مقابله با اقدام زنان صهیونیست فردا وارد این مسجد شده و از آن حمایت کنند.

گروهی از زنان صهیونیست تصمیم گرفته اند فردا به مسجد الاقصی یورش برده و در آنجا مراسم مذهبی خود را اجرا کنند.

یورش به کلیسای مسیحیان در قدس

همچنین امروز گروهی از صهیونیست های افراطی با حمله به کلیسای مسیحیان فلسطینی در بخش غربی شهر قدس، روی دیوارهای این کلیسا شعارهای نژادپرستانه و توهین آمیز نوشتند.

صهیونیستها به 3 خودرو کلیسا نیز خسارتهایی وارد کردند.

شهر قدس طی روزهای اخیر با فراخوان گروه های افراطی صهیونیستی، صحنه درگیری و حملات صهیونیستها و نیروهای امنیتی به قدس و محوطه های اطراف آن است.

ردپای اسرائیل در آتش زدن قرآن در افغانستان

سید'حسن نصرالله' از وجود ردپای اسرائیل درماجرای آتش زدن قرآن کریم توسط نیروهای آمریکایی در افغانستان خبر داد و گفت: تعدی به مقدسات، اندیشه صهیونیست ها است.
به گزارش ایرنا از بیروت،'سید حسن نصرالله' دبیرکل حزب الله لبنان که روز جمعه در مراسم گرامیداشت سرداران شهید مقاومت و هفتمین روز در گذشت پدر شهید 'سید عباس موسوی' دبیرکل سابق حزب الله لبنان درمنطقه 'نبی شیت' این کشور سخن می گفت، با اشاره به اینکه رژیم صهیونیستی در فلسطین زمین های فلسطینیان را اشغال کرده و به کشتار آنها ادامه می دهد، افزود:صهیونیست ها هنوز هزاران اسیر را در شرایطی بسیار سخت نگه داشته اند.

وی افزود:صهیونیست ها به تعدی و اهانت به مقدسات مسیحی و اسلامی ادامه می دهند و این ناشی از اندیشه و منش آنها است.

دبیرکل حزب الله ادامه داد: باید به دنبال این اندیشه و دستان اسراییلی باشیم که در ورای بسیاری از اقدامات در جهان قرار دارند و برای مثال در آمریکا و افغانستان قرآن را به آتش می کشند؛ خود قرآن کریم گفته که اینها چگونه پیامبران خود را کشتند.

سید نصرالله گفت: این شیوه ای که نامش تعدی به مقدسات است، اندیشه آنهاست و شاید به این شیوه قصد دارند که درگیری مذهبی در دنیا به راه بیندازند.

وی افزود: هرگاه که آمریکایی ها کشوری را اشغال کردند و با ملت آن جنگیدند، این جنگ براساس موضوعی سیاسی بوده نه اینکه مسیحیان با مسلمانان بجنگند.

سید نصرالله درادامه به موضوع عراق اشاره کرده و گفت: کشتار درعراق بسیار فاجعه بار است و این موضوع چیز جدیدی نیست.

وی افزود: اگر تعداد عراقی هایی را که بوسیله خودروهای بمب گذاری شده و انفجارهای انتحاری کشته شدند، حساب کنیم، این تعداد به صدها هزار کشته می رسد.

سید نصرالله گفت: چرا خون عراقی ها به این راحتی ریخته می شود؟ چه کسانی می خواهند که عراق را ویران کنند؟

وی افزود: طرح اسراییلی ها برای عراق، ویران سازی آن است چرا که اگر به عراق فرصت داده شود، کشوری قوی خواهد بود.

دبیرکل حزب الله افزود: صهیونیست ها معتقدند طوفانی که به سوی این رژیم اشغالگر خواهد وزید از سوی شرق، یعنی از سوی ایران و عراق خواهد بود.