مسجد جمکران

در عصر زعامت مرحوم آیت‌الله حاج سیّد محمّد حجّت، قحطی و گرانی سختی پدید آمد، به طوری که نان سنگک دانه‏ای یک تومان رسید، در حالی که شهریّة طلاّب در ماه، فقط ده تومان بود. مرحوم آیت‌الله حجّت، چهل تن از طلاّب مهذّب و متدیّن را دستور داد که به مسجد مقدّس جمکران مشرّف شوند و در پشت بام مسجد، به صورت دسته جمعی، زیارت عاشورا را با صد سلام و صد لعن و دعای علقمه بخوانند.

این روزها هر عاشق و شیفته امام عصر(ع) هرگاه دلتنگ فراق امام و دلدار خویش گردد، اوّلین جایی که برای عرض حال و ارادت به آن حضرت در ذهنش نقش می‌بندد مسجد مقدس جمکران است. هرچند عمر این مسجد بالغ بر 1056 سال است امّا تا پیش از سال 1348 شمسی رونق اندکی داشت و تنها جمعی از خواص به فراخور ایام به این مکان مقدس مشرف می‌شدند. در سال‌های اخیر مطابق آمار، همه ساله، بیش از دوازده میلیون عاشق دل باخته، از سرتاسر میهن اسلامی و جهان، در این پایگاه معنوی، گرد آمده و و به آستان مقدس آن امام همام(ع) متوسل می‌شوند.

مسجد مقدّس جمکران، روز هفدهم رمضان 373 ق. به فرمان حضرت بقیّةالله، ارواحنا فداه، در کنار روستای جمکران تأسیس شد. تاریخچة آن در بسیاری از کتاب‌های شیعی آمده و اولین بار شیخ صدوق(ره) که معاصر با حسن بن مثله جمکرانی بوده ماجرای تاسیس آن را به دستور و نقشة امام عصر(ع) در کتاب «مونس الحزین» خویش نقل کرده است. در پایان ماجرا و به نقل از امام زمان(ع) شیخ صدوق می‌نویسد: «هر کس، این دو نماز را بخواند، گویی در خانة کعبه آن را خوانده است». تا مدت‌ها، بسیاری از اهالی قم و آشنایان حسن بن مثله حتی به وسیلة تبرّک جستن از زنجیری که حدود مسجد را مشخص کرده بود شفا می‌یافتند. امروزه بسیاری از شیعیان در سراسر ایران و در موارد متعددی از سایر نقاط جهان با ادیان و مذاهب مختلف برای حلّ مشکلات و شفای بیماری‌های شفانایافتنی خویش به این مکان مقدس آمده و با کوله باری آکنده از مهر و محبت و رأفت امام مهربانی‌ها به دیار خویش بازمی‌گردند.

حدود ده قرن بعد در میانة شب نیمه شعبانی، دستور تجدید بنا و توسعة فضای داخلی مسجد، باز به وسیلة نقشة معین شده توسط امام(ع) به بنده‌ای صالح از بندگان خدا، مرحوم حاج قدرت الله لطیفی ـ مدیر فقید هیئت امنای مسجد ـ داده شد و پس از آن در سال‌های اخیر شاهد گسترش فضای شبستان‌ها و حیاط مسجد بوده‌ایم.

اقبال به این مسجد به حدی بوده که علاوه بر خیل میلیونی عشاق که در ایام مختلف به این مکان شریف بار می‌یابند تاکنون مستندهای متعددی توسط شبکه‌های مختلف تلویزیونی کشورهایی مانند آمریکا، انگلستان، آلمان و ... با مبنایی خصمانه بر ضدّ این مکان مقدس تهیه و پخش گردیده است. مجموعة این مستندها از طریق موتورهای معروف جست و جو در اینترنت به راحتی قابل دستیابی و مشاهده است.

مطابق نقل خلاصة «البلدان» از کتاب «مونس الحزین»، امیرمؤمنان(ع) دربارة مسجد جمکران خطاب به حذیفه فرمود: «ای پسر یمانی! قائم آل محمّد(ع) در اوّل ظهور، از شهری که آن را قم گویند و مردم را دعوت به حق می‏کند، خروج نماید. همة خلائق از شرق و غرب، به آن شهر روی آورند و اسلام، تازه شود ...ای پسر یمانی! این زمین، مقدّس است، از همة لوث‏ها، پاک است ...عمارت آن، هفت فرسنگ در هشت فرسنگ باشد. رایت وی بر این کوه سفید بزنند، به نزد دهی کهن، که در جنب مسجد است، و قصری کهن ـ که قصر مجوس است ـ و آن را «جمکران» خوانند. از زیر یک منارة آن مسجد بیرون آید، نزدیک آنجا که آتش‏خانة گبران بوده...»1

جالب است بدانیم هنگامی که صاحب خلاصة البلدان، در قرن دوازدهم، این حدیث را از مونس الحزین نقل می‏کرد، مسجد مقدّس جمکران، مناره‏ای نداشت؛ زیرا، برای نخستین بار، در سال 1318 ق. یک مناره در زاویة جنوب شرقی مسجد ساخته شد.2

در طول سال، شب‏های چهارشنبه، مسجد مقّدس جمکران، پذیرای ده‌ها هزار عاشق دل باخته‌ای است که از شهرهای دور و نزدیک، به شهر مقدّس قم روی می‏آورند و در حرم مطهّر حضرت معصومه(ع) پیشانی ادب بر آستان می‏سایند و آن گاه راهی مسجد مقدّس جمکران می‏شوند و با امام خود، به راز و نیاز می‏پردازند. علاوه بر این بسیاری از علما مانند آیات عظام: حاج شیخ عبدالکریم حائری، حاج میرزا جوادآقا ملکی تبریزی، حاج سیّد محمّدتقی خوانساری، حاج سیّد محمّد حجّت کوه کمری، حاج آقا حسین بروجردی، حاج سیّد حسین قاضی، حاج شیخ محمدتقی بافقی، حاج آقا مرتضی حائری نیز در این مکان به راز و نیاز پرداخته و می‌پردازند. هر وقت مرحوم آیت‌الله حائری، مشکلی برایش پیش می‏آمد، مرحوم آیت‌الله بافقی را به مسجد جمکران می‏فرستاد و رفع مشکل می‏شد. هر وقت شهریّة حوزه تأمین نمی‏شد، مرحوم آیت‌الله حجّت، به مسجد مقدّس جمکران مشرّف می‏شد و همان روز، شهریّه تأمین می‏گردید.برای مرحوم آیت‌الله بروجردی، هر وقت مشکلی پیش می‏آمد، گوسفندی می‏فرستاد تا در کنار مسجد جمکران قربانی کنند. برای مرحوم آیت‌الله گلپایگانی، هر وقت مشکلی پیش می‏آمد، عریضه‏ای می‏نوشت و با گروهی از اصحاب و فرزندان خود، به مسجد مقدّس جمکران مشرّف می‏شد و توسّل می‏کرد و رفع مشکل می‏شد. مرحوم آیت‌الله مرعشی، چهل شب چهارشنبه، در مسجد جمکران بیتوته کرد. آیت‌الله صافی، در مورد پدر بزرگوارشان، مرحوم آیت‌الله حاج ملاّ جواد صافی گلپایگانی، نقل فرمودند که ملتزم بود حتّی الامکان، پیاده به مسجد جمکران مشرّف شود.آیت‌الله حاج سیّد محمدتقی خوانساری نیز غالباً پیاده مشرّف می‏شدند.3

در عصر زعامت مرحوم آیت‌الله حاج سیّد محمّد حجّت، قحطی و گرانی سختی پدید آمد، به طوری که نان سنگک دانه‏ای یک تومان رسید، در حالی که شهریّة طلاّب در ماه، فقط ده تومان بود. مرحوم آیت‌الله حجّت، چهل تن از طلاّب مهذّب و متدیّن را دستور داد که به مسجد مقدّس جمکران مشرّف شوند و در پشت بام مسجد، به صورت دسته جمعی، زیارت عاشورا را با صد سلام و صد لعن و دعای علقمه بخوانند و به حضرت موسی بن جعفر(ع)، حضرت ابوالفضل‏(ع) و حضرت علی اصغر(ع) متوسّل شوند و رفع گرانی و نزول باران را از خداوند متعال بخواهند.آن چهل طلبه طبق فرمان مرجعیّت اعلای شیعه، به میعادگاه عاشقان شرف‏یاب شدند. بعد از ادای نماز تحیّت و نماز حضرت بقیّةالله، أرواحنا فداه، و توسّل به ذیل عنایت فرمانروای جهان هستی، به پشت بام مسجد رفتند. آنگاه ختم زیارت عاشورا را، طبق دستور آن مرجع وارسته، انجام دادند و حوائج خود را با شفیع قرار دادن سه باب‏الحوائج، به درگاه حضرت احدیّت، عرضه داشتند و مسجد را به قصد قم ترک کردند. راه قدیمی مسجد جمکران، از طرف روستای جمکران بود. گروه چهل نفری طلاّب، هنوز به دهِ جمکران نرسیده بودند که درهای رحمت گشوده شد و باران رحمت، سیل‏آسا فرو ریخت و طلاّب، ناچار شدند که لباس‏های خود را درآورند، حتّی کفش‏های خود را به دست گرفتند، از میان سیلاب‏ها عبور کردند.4

آیت‌الله العظمی بهجت دربارة مسجد جمکران فرمود: «خود این مسجد افراد را راهنمایی می‌کند، کسانی که آنجا (مسجد جمکران) می‌روند، مسجد خودش آنها را راهنمایی می‌کند. چیزی خاص بیشتر از آنکه در زمینة مسجد جمکران بیان کرده‌اند ندارم که بیان کنم. همة مطالب مربوط به مسجد را بزرگان گفته‌اند یا در کتاب‌هایشان نوشته‌اند. منتهی حرف من این است که ما معتقدیم این مشاهد مبارکه و مساجدی نظیر مسجد جمکران مستغنی از معرفی هستند، ما بر این اعتقاد هستیم. اگر کسی بگوید رفتیم و چیزی در آنجا ندیدیم، به حسب ظاهر باید گفت از روی اعتقاد صحیح نرفته است یا برای امتحان رفته یا همین‌طوری رفته است. به هر حال بهترین معرف این اماکن خودشان هستند».5

تاکنون کتاب‌های بسیاری دربارة کرامات و معجزات رخ داده در مسجد جمکران نوشته شده و بخش بایگانی ثبت تشرفات مسجد نیز مملو از عنایاتی است که غالباً در سطح عمومی منتشر نشده و در همانجا مانده است. ولی با این حال، کم نبوده‌اند آن دسته از اطرافیان ما که در این مسجد به آرزوها و آمال خویش دست یافته و از شرّ مشکلات‌شان رهایی یافته‌اند. جا دارد از خود بپرسیم آیا آن مشکلات و بیماری‌ها به قدر غیبت امام عصر(ع) برای ما و بشریت، ضرر و زیان داشته است. عجیب است که برخی از  ما برای حلّ مشکلات کوچک و ناچیز خویش حاضرند چهل هفته را به مسجد مقدس جمکران شرفیاب شوند و تا برطرف شدن کامل مشکل خویش فریاد توسل برآورند امّا دعا برای فرج امام زمان که پیش از هرکس دیگری مایة فرج ماست، تنها لقلقه زبان ما بوده و هیچ‌گاه به طور جدی از غیبت امام زمان خویش ملول نگشته‌ایم؛ آیا وقت آن نشده که از صمیم دل در جمکران درخواست کنیم که: «اللّهمّ عجّل لولیّک الفرج».


پی نوشت‌ها:
1. انوار المشعشعین، ج 1، ص 453.
2.گنجینة آثار قم، ج 2، ص 672.
3. ر.ک: مهدی پور، علی اکبر، اماکن منتسب به امام زمان(ع)
(1: جمکران)، فصلنامه انتظار، ش5.
4. مسجد مقدّس جمکران، ص 40؛ زیارت عاشورا و آثار شگفت، ص55 .
5. ملاقات برادران امور فرهنگی مسجد مقدّس جمکران با ایشان در مورخه 6/8/78، در بیت معظم له.